Zo veel podcasts, zoveel podcasttips. Maar in sommige podcasts wordt zo veel tijd en moeite gestopt, dat ze meer verdienen dan een tip of recensie in de krant. In navolging van de literatuur-, film- en muziekkritiek: waar blijft de podcastkritiek? Dit jaar werken we samen met het Utrechtse Domein voor Kunstkritiek: zij vroegen drie essayisten een podcast uit het programma te luisteren en bekritiseren.
Het eerste stuk is geschreven door filmcriticus Gawie Keyser. Hij luisterde voor ons naar een aflevering van ‘The Europeans’.
WITTY KABELS DIE NAAR JE HERSENEN GETROKKEN WORDEN
Gawie Keyser over The Europeans
‘Oh my god, it’s like the podcast is talking to you!’ Katy Lee, journalist te Parijs en een van de presentatoren van de podcast The Europeans, verslikt zich bijna in haar enthousiasme tijdens een tête-à-tête met haar medepresentator, Dominic Kraemer, een operazanger woonachtig in Amsterdam. Het heen-en-weer tussen Katy en Dominic is het belangrijkste stijlkenmerk van deze podcast, waarin een duizelingwekkend scala aan onderwerpen aan de orde komt, met als gemene deler de politiek en cultuur van Europa. Ze praten vooral met elkaar, maar de clue is dat ze zich inderdaad direct tot ons richten, de luisteraars.
Het gebeurt niet vaak dat een podcast zo hardwired is met zijn publiek. Het is alsof de makers een kabeltje hebben getrokken tussen uitzending en hersenen van de luisteraars. Je hoort Katy en Dominic ‘in je hoofd’. En dan vormen zich vanzelf de beelden van de verhalen die ze vertellen. Het geheim van het succes ligt in de haast intieme relatie tussen de presentatoren. Ze praten zo makkelijk met elkaar dat ze net een lang getrouwd stel lijken die het ’s ochtends bij het ontbijt rustig met elkaar hebben over wat er nu weer voor spannends in een bepaald Europees land is gebeurd. Dat ze zielsveel van Europa houden spat ervan af, wat tamelijk ironisch is gezien de Brexit en het feit dat ze allebei Engels zijn.
Dat laatste is héél relevant. Katy en Dominic beheersen tot in de puntjes — wat heet, ze doen dit waarschijnlijk zonder dat ze het door hebben — de kunst van wit, van discussiëren met subtiele ironie en intelligente humor, ongetwijfeld van kleins af aan bij hen ingestampt dankzij een cultuur die behalve Chaucer en Shakespeare ook meesterwerken heeft voortgebracht zoals het weekblad Private Eye, Monty Python en de satirische poppenserie Spitting Image. Dit alles geven Katy en Dominic goedbeschouwd een oneerlijke voorsprong op podcastmakers uit een land als pak ‘m beet Nederland. Want kunnen ‘wij’ hier ooit tegenop?
Hoe je het ook wendt of keert, een podcast is in eerste instantie een vorm waarin het gesproken woord de boventoon voert. Hoewel beeld wel vaker bij audiopodcasts komt kijken, blijft de impact van die ‘stemmen in je hoofd’ groot. Dat blijkt eens temeer als je de geanimeerde zomereditie van The Europeans, getiteld This is What a Generation Sounds Like: Josh & Franco, tot je neemt. Dit verhaal gaat over een Italiaanse vader en zijn zoon die allebei homoseksueel zijn. Prachtig. Vooral als ze ondeugend vertellen over het ‘mysterie’ van wat er nu allemaal precies in het ‘homo-restaurant’ gebeurde dat zijn vader runde nadat hij uit de kast was gekomen. Blijkbaar allerlei spannends. Tijdens het luisteren en kijken betrapte ik mijzelf erop dat ik wegdroomde, zodat ik weinig van de plaatjes van de podcast zag. Dat is misschien even onvermijdelijk als terecht. De stemmen van de personages — daar gaat het om.
En om verhalen. Journalistiek is de insteek van The Europeans, maar het narratieve element biedt de jus. Deze makers weten hoe je goed vertelt. Nergens blijkt dat beter dan in de aflevering The bear, the prince and the streaming giant, waarin een bijdrage over meer Europese content op Netflix vooraf wordt gegaan door het verhaal over een schandaal in Roemenië waar prins Emanuel von und zu Liechtenstein de grootste beer van Europa heeft doodgeschoten. Drama van begin tot eind. Tegelijk tragisch en hilarisch. En dan wil Dominic weten: hoe krijg je het in je hoofd, een beer schieten? Katy: ‘We really don’t move in the right circles.’
Wit, dus. Nog mooier wordt het in andere reguliere afleveringen van The Europeans, bijvoorbeeld Trains uit april 2021, waarin Katy en Dominic traditiegetrouw eerst lichtvoetig praten over de actualiteit, natuurlijk de coronapandemie, waarna ze iets langer stilstaan bij de politieke crisis rondom minister-president Mark Rutte (de kwestie-Omtzigt). Dominic merkt op dat het incident hem doet denken aan een aflevering van de Deense televisieserie Borgen (heel goed, aangezien dit menig luisteraar eveneens zou zijn opgevallen). Dominic zegt dan, die Rutte ‘vergeet’ wel vaker dingen. Katy: ‘That’s weird… ’ (Tja, denk je dan.) Vervolgens noemt Dominic nog meer dingen die wel weird zullen zijn voor Europese luisteraars, zoals Rutte’s bijnaam ‘Teflon Mark’ (Katy: ‘Wow, that’s such a good metaphor’) en de toeslagenaffaire. Op het laatste punt reageert Katy vlijmscherp: ‘Well, I live in a country with real scandals. We have Sarkozy, for god’s sake… ’ (de Franse ex-president Nicolas Sarkozy werd eerder dit jaar celstraf opgelegd wegens corruptie). Zo zie je: dit is wat Katy bedoelt met ‘het is net alsof de podcast direct tot je spreekt’. Als luisteraar krijg je het gevoel dat je samen met Katy en Dominic in een ruimte zit. Hiermee is The Europeaans haast ‘spontaan’ interactief.
Items zoals het Rutte-verhaal worden afgewisseld met de meest simpele jingle denkbaar, klaarblijkelijk rechtstreeks gehaald uit een generieke geluidsbibliotheek, soms afgewisseld met effects zoals brekend glas. Vaak sluiten muziek en effecten aan bij het thema, zoals de overgang naar de bijdrage over de vraag hoe bereikbaar Europese steden via treinverbindingen zijn: de jingle simuleert het geluid van een voortsnellende trein. Even later horen we een compositie die klinkt als een rinkelende telefoon, waarna een expert op het gebied van Europese spoorwegen aan de lijn komt voor een interview. Deze eenheid van vorm weerspiegelt hoe strikt The Europeans inhoudelijk blijft bij het overkoepelende thema, namelijk de vraag of ‘Europa’ een gemeenschappelijke cultuur heeft. Even is het ontnuchterend om te horen hoe slecht Spanje en Portugal bereikbaar zijn per trein, maar dan volgt gedecideerd de conclusie van de treinexpert: ‘We hebben een gemeenschappelijke, interne markt nodig voor treinen.’
Zo richt zich The Europeans tot ons: direct, zonder tussenkomst van storende factoren zoals beelden. De presentatoren, verpersoonlijking van de everyman, stellen vragen die wij ook hebben; ze praten over wat gewone mensen doen — Netflix kijken, kranten lezen, reizen in treinen — en brengen vervolgens de verdieping door de bredere politieke en culturele duiding. En de sleutel: ze doen dit alles met intelligentie en humor en op de maat van een perfecte timing in de montage, dat wil zeggen: het is nooit saai. En misschien wel het mooiste: Katy en Dominic worden als het ware vrienden met wie je graag een uurtje of zo doorbrengt om ‘samen’ er een eind op los te kletsen over de stand van zaken in de wereld om je heen.
Dit essay werd geschreven door Gawie Keyser (o.a. filmcriticus voor De Groene Amsterdammer), in opdracht van het Domein voor Kunstkritiek en Het Podcastfestival die vanaf 2021 een gezamenlijke zoektocht starten naar wat podcastkritiek kan zijn, een nog niet of nauwelijks bestaande vorm van kunstbeschouwing. Er volgen nog 2 essays van 2 andere schrijvers uit 2 andere kunstdisciplines.
Alle critici voeren op zondagmiddag 26 september in Tivoli een panelgesprek over hun ervaring als podcastcriticus onder leiding van Elja Looijestijn (VPRO Gids). Koop hier je kaartje voor dit panel. Op vrijdagavond 24 september kan je in de Tolhuistuin de allereerste liveshow van The Europeans bijwonen.
