Het thema van het Podcastfestival 2022 is: pauze. De pauzeknop. Een moment van uitstel, rust. Het is precies deze knop die Domein voor Kunstkritiek graag indrukt. We houden van vertragen: slow journalism. Los van de waan van de dag: waar gaat het eigenlijk over, wat wordt er gemaakt? Op welke manier raakt het ons? Wat vertelt het ons over menszijn en hoe schrijf je dat op? We waren drie dagen samen om te luisteren naar, en praten over, het medium podcast. Hieronder lees je een klein verslag.
Tekst: Basje Boer, intro door Anna van der Kruis, docenten van de summerschool podcastkritiek
Dag 1
De vraag waarmee we de summerschool ingaan is deze: Hoe ziet podcastkritiek eruit? Of, prikkelender: Hoe zou podcastkritiek eruit kunnen zien?
Maar first things first, dus buigen we ons op de eerste dag over andere vragen: Wat is kritiek? Hoe verhoudt de recensie zich tot het essay? En waaraan moet een goede kritiek voldoen? Op weg naar De Maakruimte, in de lome treinminuten tussen Amsterdam en Utrecht, heb ik die ochtend over precies die vragen nagedacht. Om mezelf houvast te geven heb ik een lijstje neergepend: negen eigenschappen van een Echt Heel Erg Goed Stuk Kritiek. In de middag lees ik mijn lijstje aan de groep voor. Een Echt Heel Erg Goed Stuk Kritiek geeft context. Een Echt Heel Erg Goed Stuk Kritiek laat het perspectief van de schrijver zien, zonder per se persoonlijk te zijn. Een Echt Heel Erg Goed Stuk Kritiek durft te twijfelen en te zoeken. Wat was bedoeld als gereedschap voor mezelf, blijkt een vruchtbare bodem voor gesprekken over wat wel of niet werkt in een stuk, en de vraag wat het verschil is tussen persoonlijk en particulier blijkt een interessante om nog langer over door te gaan. Op welke verschillende manieren kun je de ‘ik’ gebruiken?
Na het gesprek komt de praktijk. We luisteren samen de eerste afleveringen van de podcast Wie is Emmy? van Daan Windhorst en Nikki Dekker. We noteren onze eerste bevindingen, onze ongefilterde onderbuikgevoelens, en bespreken vervolgens wat we hebben opgeschreven. In de avond worden die eerste gedachten verder uitgewerkt tot de aanzet van een stuk.
Dag 2
Op dag twee komen we toe aan de volgende vraag: Hoe kunnen we schrijven over het medium (of: de kunstvorm) podcast?
Er worden vijf stukken voorgelezen: een kort stuk dat zijn vorm al gevonden heeft, een ambitieus stuk dat vol staat met nog in te vullen gaten, twee verslagen van een denkproces en een achtergrondstuk. Elk stuk wordt door de groep besproken. Vragen die een dag eerder nog betrekking hadden op Wie is Emmy? – hoe is de podcast geconstrueerd? Wat is de insteek van de makers? Wat is hun thema en het punt dat ze willen maken? – hebben nu betrekking op de stukken die óver Wie is Emmy? gaan. Het ene stuk is voltooider dan het andere, maar steeds blijft de vraag: wat is de essentie van dit deze tekst? En: hoe kun je dat verder uitdiepen?
Mina schreef een stuk dat, meer dan de andere stukken, Wie is Emmy? in de context van het medium podcast plaatst. Deze podcast, schrijft ze, zit ergens tussen de chatcast en de verhalende podcast in en valt in het subgenre van de ‘zijpadenpodcast’. Een interessante insteek, vinden we allemaal, die iets blootlegt over haar eigen perspectief als maker en kenner van podcasts, zonder dat ze zichzelf als ‘ik’ hoeft op te voeren in de tekst. Just gebruikt de ‘ik’ juist als insteek. In een stuk waarvan op dit moment alleen het skelet zichtbaar is, vlecht hij zijn eigen ervaringen met trivialiteit door zijn beschouwing van het werk. Jasmijn is op haar beurt nog helemaal niet bezig geweest met de opbouw van haar stuk, dat meanderend naar interessante vragen leidt. Die vragen, vindt de groep, zouden meer ruimte mogen krijgen in een stuk dat gaat over escapisme in woelige tijden. Ook Anna lijkt in haar tekst hardop na te denken over wat ze van Wie is Emmy? vindt. Ze steekt het stuk in met een bespiegeling op hoe we onszelf vermaakten tijdens corona, maar al pratende ontdekken we dat Anna vooral geprikkeld wordt door het idee dat iedereen tijdens de pandemie op zijn eigen eilandje zat. Dat zou een ingang kunnen zijn voor een nog interessanter en gelaagder stuk. Julia, ten slotte, schreef over de balans tussen ironie en oprechtheid in Wie is Emmy? Haar stuk, dat net geen vijfhonderd woorden telt, voelt het meest als een recensie: to the point en met een heldere mening. Julia vraagt zich af of ze stellig is in haar mening. Samen buigen we ons over de vraag of ze de mening nodig heeft in haar tekst, of dat ze ook zonder zou kunnen – een klein gedachte-experiment om na te denken over het onderscheid tussen recensie en essay.
Dag 3
Op de derde dag worden de aanzetten voor het eindessay besproken.
Mina heeft geschreven over de ervaring van het luisteren naar een chatcast met twee hosts. Word je door hen meegenomen in het verhaal of wordt de luisteraar buitengesloten? Julia voelt zich bekocht wanneer de podcast De Buffalo Bitches van Eva Moeraert geen documentaire maar een mockumentary blijkt te zijn. Die emotie, vindt de groep, kan juist ook een interessant uitgangspunt zijn voor een stuk. Maar Julia voelt weerstand, en denkt dat ze haar stuk over een andere podcast wil schrijven. Jasmijn schrijft over de Volkskrant-podcast Een soort God, waarbij ze Trump gebruikt als ingang in deze podcast die gaat over een sekteleider. De grote statements die ze maakt over populisme en polarisatie zouden, vindt de groep, wat teruggebracht kunnen worden. Het is beter om één sterk statement te maken. Just heeft geschreven over NTR-podcast De Omega. In zijn stuk laat hij zien hoe (een akelig) verleden en (een dystopische) toekomst angstaanjagend dicht bij elkaar kunnen komen. De fictiepodcast, die gaat over een toekomst waarin homoseksuelen worden uitgesloten, roept bij Just herinneringen op aan zijn jeugd.
We realiseren ons dat er terugkerend thema is in alle verschillende stukken: authenticiteit. We zijn allemaal enorm benieuwd naar elkaars eindessays.
In augustus 2022 organiseerden het Podcastnetwerk en het Utrechtse Domein voor Kunstkritiek samen The Caster & The Critic. Een driedaagse summerschool voor alumni en studenten van HKU Writing for Performance waarin deze deelnemers met de hulp van twee enthousiaste docenten in het onmetelijke podcastuniversum doken en op onderzoek gingen naar hoe je beschouwend, persoonlijk en meeslepend over dit in de kunstkritiek nog onbeschreven medium kunt schrijven. We werkten toe naar een publicatie voorafgaand- en voordracht en discussie op het Podcastfestival op 17 december 2022 in Utrecht. Koop hier je tickets voor het festival! De summerschool werd financieel mogelijk gemaakt door de impulssubsidieregeling van de Gemeente Utrecht, het Lira Fonds en HKU Writing for Performance.
Lees op de website van het Podcastfestival de komende tijd de gemaakte essays, hier de eerste van Mina Etemad over Wie is Emmy?, een podcast van Daan Windhorst en Nikki Dekker. En een tweede: van Julia de Dreu over De Goudschat van Serooskerke, een podcast van Ieke Schout en Lieke Malcorps.
Op het festival delen we de essays uit in een mooie opgemaakte versie door vormgever Remco van Dun.
