Wat is nog bijzonder in een podcastlandschap waarin zoveel beschikbaar is, en blijft? Hoe vaak kan je nog geraakt worden door hetgeen waarnaar je luistert? Vaak word ik overspoeld door de veelheid aan opties, struinend door de podcastbibliotheek ervaar ik een zekere terneergeslagenheid, vaak nog voor ik begin met luisteren. Verhalende podcasts volgen veelal een vast patroon: er is een mysterie, de maker gaat op pad, gaandeweg ontvouwt zich een verhaal waarin de luisteraar wordt meegenomen, gerustgesteld, beloond. Nóg een cliffhanger, nóg een zorgvuldig geplaatste soundscape die bijdraagt aan spanningsopbouw. Het is een format dat kortstondig bevredigd, maar ook gauw vermoeid, de luisteraar gevangen houdt en soms lijkt af te dwingen dat je geëmotioneerd raakt. Voor mij werkt dit niet meer. Ik zit opgesloten in de wereld tussen mijn oren, wanneer ik naar mijn werk fiets, wanneer ik naar de supermarkt loop, wanneer ik de hond uitlaat, als ik eigenlijk in slaap moet vallen maar daar nog geen zin in heb, en weer opnieuw als ik wakker moet worden maar daar dan nog net niet genoeg zin in heb… Ben ik echt zo veel uren op een dag kwijt met informatie en de verhalen en emoties van anderen tot mij nemen? Onderbreekt het leven mijn podcastaflevering, of is het juist andersom? De vorm van de zoektocht werkt inmiddels niet meer utopisch, niet meer ontspannend, maar voorspelbaar en vastgeroest. 

Iedere maandagochtend luister ik naar de nieuwe aflevering van de Resident Advisor Podcast. Muziekplatform Resident Advisor begon in 2006 met een wekelijkse podcastserie waarin dj’s hun sets delen. Voor wie van elektronische muziek houdt, geldt de serie als archief en kennismaking met nieuwe stromingen en artiesten. Inmiddels telt de reeks ruim duizend afleveringen. Voor het jubileum, de duizendste aflevering, nodigde RA tien artiesten uit om ieder een mix te maken, vrij in format en tijdsduur. Zo ontstonden tien geheel uiteenlopende versies, ieder genummerd als aflevering 1000. Die gemaakt door queer muziekproducer, dj en cultuurcriticus Terre Thaemlitz (gebruikt afwisselend zij/hij voornaamwoorden) is er daar één van. Dat gegeven alleen al is bijzonder, want zij houdt zijn werk bewust weg van streamingdiensten. Dit maakt de aflevering des te meer bijzonder: een zeldzaam moment waarop wél via een online platform kennisgemaakt kan worden met haar werk en dan ook nog op een manier die de grenzen van wat een muziekmix en een podcast kan zijn oprekt. Het werk van van Thaemlitz weigert mee te doen aan de gebruikelijke podcastverhaalstructuur. Zijn bijdrage aan de jubileumreeks van RA is geen feestelijk moment van ontlading, maar een bijzonder tijdsdocument. Thaemlitz kondigt zelf aan: “I felt this 1000th podcast should reflect the moment in which it was made.¹”

Ook het format van de muziekpodcast kent normaliter een vaste lijn: je hoort build-ups en ontlading, de energie van de dansvloer die ten slotte tot een climax komt. Zowel de inhoud als de geluidservaring van deze aflevering komt schurend en snijdend binnen en breekt met deze gewoonlijke opbouw. Deze aflevering schoteltje geen viering voor, maar een verhandeling over de al meer dan zeshonderd dagen durende genocide in Gaza en weigert een eenduidig of afgerond verhaal te vertellen. De aflevering bevat fragmentarische documentaire, bestaande uit gesproken fragmenten en muziek. Hiermee ontstijgt de aflevering het ‘normale’ format van een muziekmix, maar het is tegelijkertijd geen nieuws- of actualiteitenpodcast te noemen. We zitten dicht op de actualiteit, maar in plaats van via duiding van nieuwsfeiten wordt deze op een artistieke wijze aangevlogen. Verwacht hier geen goedlopend verhaal dat voor een breed publiek te begrijpen is. Verwacht wel een zorgvuldig geconstrueerd en doordacht verhaal, waarbij er ook van jou als luisteraar wordt verwacht een actieve rol op je te nemen. 

Hier gebeurt iets heel anders dan het geijkte, voorgekauwde verloop; het werkt bevrijdend om van deze voorspelbare verhaalstructuur los te breken. Tegelijkertijd is het ook desoriënterend; de maker gooit je in het diepe, het is zonder voorkennis lastig om de verschillende stemmen in de mix te plaatsen en hun positie te duiden. Echter werkt het niet-weten wie er spreekt en wat diens stellingname rondom Palestina is, als een katalysator om beter te luisteren. Juist doordat er geen duiding wordt gegeven, ligt de nadruk op het luisteren naar de woorden en muziek die Thaemlitz geselecteerd heeft. Dit brengt mij een veel intensievere luisterervaring dan wanneer er een podcast voice-over voor me klaar zou staan die me bij de hand neemt.

De aflevering begint snoeihard; twee Israëlische mannen (een fragment uit podcast Two Nice Jewish Boys) praten lichtvoetig: 

“Yesterday we went to a concert, we had lots of fun (…) and you can’t help but think, it’s nice to know, [that] thousands of Gazans, are, you know… homeless, and like sitting in a camp. Makes it even better. More enjoyable concert. If only they put live footage of Gaza… But seriously, that is what people don’t understand. I know some of the listeners might be appalled by this (…) You might think I’m extreme, but (…) people enjoy… knowing… that they… are suffering…”

Het laconieke gepraat over het genieten van andermans lijden is uiterst pijnlijk om aan te horen. Dan vloeien de stemmen geleidelijk weg in het geluid van golven; het intro van nummer Tybee Island van Future Islands begint. Zijn de golven geruststellend, of herinneren ze me aan het gegeven dat het verboden is Gaza via zee te betreden of te verlaten? Even later verweeft de muziek met een fragment waarin Holocaustoverlevende en lid van de Palestinian Solidarity Campaign Stephen Kapos aan het woord komt: “The industrial scale of genocide and the painting of the Palestinian people as worthless, that dehumanization enables the population of Israel to tolerate what is going on…”  

Thaemlitz’ aflevering verweeft ambient-muziek met verschillende gesproken fragmenten, die worden ingezet als samples. Fragmenten die nauwelijks passen binnen wat men doorgaans een ‘muziekmix’ noemt. Luisteren naar deze stemmen – grotendeels Joodse stemmen die kritisch staan ​​tegenover Israël en het zionisme en daardoor beticht worden van antisemitisme – biedt reflectie op hoe we luisteren, naar wie, en waarom. De muzikale laag brengt verdere verdieping, doordat deze qua klank contrasteert met de gesproken fragmenten, maar qua inhoud juist meeloopt. Er wordt in de overgangen veelvoudig gebruikgemaakt van echo’s en loops die zorgen voor een vervorming die bewust het ongemak opzoekt. De maker vangt hiermee de desoriëntatie die we kunnen ervaren in het hier en nu ten tijde van een genocide; het kan op een cerebraal niveau ingewikkeld zijn om je tot de waarheid te verhouden, maar tegelijkertijd is het op emotioneel niveau simpel: ik ervaar pijn en verdriet tijdens het luisteren. In zowel tekst- als muziekfragmenten wordt emotie opgezocht. Bovendien volgen tegengestelde emoties volgen elkaar steeds op; afschuw, woede, machteloosheid komen één voor één aan bod, ik word als luisteraar niet rustig meegenomen maar wild heen en weer geslingerd. Fragmentatie is hier een vormkeuze die niet alleen past bij het metier van de maker, maar ook geldt als conditie die ruimte laat voor ongemak en confrontatie. De manier waarop Thaemlitz dat doet, draagt bij aan een gevoel van gevangen zijn in het hier en nu. Thaemlitz: “Ik probeer dingen zo te doen dat […] er lagen zijn die op elkaar inspelen en gaten opvullen waar de andere lagen openingen hebben. Ik probeer een soort reflectief ongemak te creëren in plaats van een soort euforie.²” 

De mix biedt een hobbelige en caleidoscopische muzikale ervaring, waarin variabelen uit de echte wereld doorsijpelen. Ja, we worden meegevoerd in een geconstrueerd verhaal van een dj die zorgvuldig haar fragmenten selecteert. Ik luister naar een mengsel van klanken dat niet toelaat zich in een mooi afgerond geheel te persen. Grip krijgen op de situatie waar we ons nu in bevinden is niet altijd mogelijk, en zeker niet via een rechte weg. Het is prettig om als publiek niet onderschat te worden: ik heb geen oversimplificatie nodig. Ik vind onverwacht confrontatie op een moment waarop je misschien ontsnapping, of in ieder geval ontspanning verwacht, omdat ik op maandagochtend een muziekpodcast hebt aangeklikt. In plaats daarvan word ik onverwacht diep geraakt.

In de aflevering spreken meer stemmen zich uit over de genocide in Gaza. Kom niet aanzetten met je krokodillentranen, zegt politicoloog Norman Finkelstein die zich veel bezighoudt met de politisering van de Holocaust: “It’s exactly because of what my parents taught me that I will not be silent when Israel commits its crimes against the Palestinians.” De stemmen in de podcast vermengen zich met de ambient, glitchy tonen van Vladislav Delays Stop Talking of juist met het soulvolle, licht psychedelische I See the Light van Billy Paul. Muziek die veel emotionele ontlading biedt, maar weigert te troosten. 

I see the light

I see what’s wrong

See all the things I’ve heard about

See all the things I’ve read about

I see light

I see what’s right

See all the things I did not know about

Oh, now my mind, now my mind

It’s without a doubt

Steeds wanneer je even lijkt te weten wat je voelt, even wordt geroerd door de muziek, wordt je alweer opnieuw opgeschud en uitgedaagd. Hetgeen dat in deze podcastaflevering doorbroken wordt is het idee dat er kaders, duiding of eenduidige antwoorden aangedragen moeten worden aan de luisteraar; het werk weigert iets op te lossen. Een van de meest aangrijpende passages is een fragment uit een gesprek met Gabor Maté na afloop van zijn toespraak op een psychotherapieconferentie. Een vrouw uit het publiek vraagt: “How do I find compassion for these people?”, waarop Maté antwoordt: “Which people?” De vrouw zegt: “The animals that did that.” “Did what?”. De vraagsteller blijft nadruk leggen op de massaverkrachtingen die Hamas volgens haar op 7 oktober 2023 beging. Maté: “That is not how I see the world… You and I don’t live in the same world. But let me tell you one thing, this is not about you and I.” De woorden ebben vertraagd weg in Thaemlitz’ mix. De stemmen botsen, de muziek neemt het over en onderschrijft de boodschap dat het niet over jou en mij gaat. Er wordt opnieuw een flinke hoeveelheid distortion ingezet, die het schuren van het gesprek lijkt te willen vatten in een ander geluid dan de klanken van een stem.

De vorm van deze podcast staat niet op zichzelf, maar valt te plaatsen binnen Thaemlitz’ oeuvre. Haar werk biedt een uitgesproken politieke boodschap zonder prekerig te worden. Thaemlitz staat bekend om zijn non-essentialistische en kritische houding tegenover zowel muzikale als maatschappelijke conventies. Haar bekendste album, Midtown 120 Blues, begon met Thaemlitz’ stelling dat house geen universeel bevrijdend genre is dat losstaat van de maatschappelijke realiteit van waaruit het genre en de bijbehorende cultuur is ontstaan. Het genre is specifiek, geworteld in ervaringen van onder andere crisis, armoede, translevens en sekswerk. Thaemlitz’ mix maakt invoelbaar dat muziek nooit neutraal is; het draagt de sporen in zich van een wereld die ongelijk verdeeld is. Het werk beweegt weg van de populistische mythe dat muziek (of kunst in het algemeen) de wereld kan veranderen, een mythe die  mensen afleidt van werkelijke noodzakelijke vormen van organisatie en activisme. Het verlangen naar emotionele ontlading is een privilege, zeker naast stemmen in de mix die geen luxe van afstand kennen.

Het bijzondere aan Thaemlitz’ mix is dat deze weigert een verhaal te vertellen dat een eenduidige uitkomst kent. Geen plot, catharsis of climax, maar verzet tegen de logica van begin en eind. Er komt geen oplossing en dat voelt onbehaaglijk, maar ook eerlijk tegenover mij als luisteraar. Deze aflevering is een collage van fragmenten die schuren en die het ongemak waarmee we leven bewust laat ervaren. Het is daarmee een uitnodiging om na te denken over wat je verwacht van een podcast. Het blijkt wel degelijk mogelijk om een podcast te maken die een realiteit probeert te vangen, door ruimte te bieden aan tegenstrijdigheden en ongemak. Zoals meer van Thaemlitz’ werk laat deze podcastaflevering horen dat de politieke potentie van muziek niet ligt in escapisme, maar in het stilstaan bij het nu. De mix maakt hoorbaar en voelbaar dat een podcast niet alleen kan documenteren, maar ook confronteren. Thaemlitz: “Ik erken verandering, maar denk niet dat wij – als een nogal shitty diersoort – het vermogen hebben om geweld te overwinnen of te overstijgen. Het erkennen van dat onvermogen is een startpunt voor (…) hoe om te gaan met, of ons te organiseren in eindeloze strijd en verzet.³”  Waar veel podcasts zich inspannen om te verleiden en de aandacht vast te houden door middel van voorspelbare structuren, laat deze aflevering je los; volledig overgeleverd aan de fragmenten. Juist door hoe rauw en niet-hapklaar dit is wordt mijn verlangen naar verbinding ingelost. Het onvoorspelbare luisteren werkt bevrijdend.

Simone Wegman is een van de deelnemers aan Van A, naar B, naar Podcast, twee schrijflabs ontwikkeld door Domein voor Kunstkritiek en Podcastnetwerk om een gegronde kritiek voor podcasts en audioverhalen te stimuleren. Mediapartner is De Groene Amsterdammer, host is ILFU, presentatiepartner is OORZAKEN Festival. De schrijflabs worden financieel mede mogelijk gemaakt door de Gemeente Utrecht en het K.F. Hein Fonds. Lees ook de andere teksten van de deelnemers op de website van De Groene Amsterdammer en in dit dossier.

1.  ‘RA 1000: Terre Thaemlitz/DJ Sprinkles’, via: https://ra.co/podcast/1013
   ↩︎
2.  Tone Glow 069: Terre Thaemlitz, via: toneglow.substack.com 
   ↩︎
3. A Q&A with Terre Thaemlitz (DJ Sprinkles – part 2, via: jaegeroslo.no ↩︎